ایجاد امنیت خاطر برای بانوانِ راوی در ثبت خاطرات آن‌ها موثر است
فاطمه دوستکامی، نویسنده کتاب تقریظی «سرباز کوچک امام» در گفت‌وگو با خبرنگار نوید شاهد درباره موانعی که برای روایت زنانه از جنگ وجود دارد، توضیح داد: بخشی از این موانع به مشکلاتی که برای روایت از جنگ وجود دارد، مربوط است و شاید خیلی نتوان آن را زنانه یا مردانه دانست.
وی در این زمینه ادامه داد: بخشی از این مشکلات دست اول، به عوامل محیطی و بخشی به عومل شخصی باز می‌گردد. از جمله عوامل شخصی شاید شامل مواردی چون گذر سالیان زیاد از خاطرات سال‌های جنگ، فراموشی این خاطرات، الزام نداشتن و سهل انگاشتن خاطرات شود. حتی برخی جزئیات خاطراتی که ساده انگاشته می‌شوند، شامل اطلاعات مهمی از جنگ است اما راوی این اهمیت را احساس نمی‌کند.
دوستکامی با اشاره به برخی بی‌مهری‌ها که در سال‌های ابتدایی پس از جنگ نسبت به افرادی که تجربه جنگ را داشته‌اند، صورت گرفت، افزود: برخی روایتگران به همین دلایل خیلی راغب نیستند که از نظر ذهنی به آن روز‌های جنگ بازگردند و دوباره آن خاطرات و بی‌مهری‌ها را مرور کنند.
وی یادآور شد: اتفاقا برخی راویان در سال‌های نخست پس از جنگ با رغبت و اشتیاق خاطرات خود را از جنگ تحمیلی بیان کردند. این روایت‌ها در سال‌های ابتدایی پایان جنگ بازگو شده بود اما چون شیوه ثبت و ضبط خاطراتشان از استاندارد‌های مورد انتظارشان فاصله داشت و مطلوبشان نبود، دیگر از این کار استقبال نکردند. آن‌ها همواره این احساس نگرانی را داشتند که چیزی به غیر از آن چه روایت کرده‌اند، منتشر شود.
این پژوهشگر درباره دیگر نگاه‌هایی که مانع از روایات زنانه از جنگ شده است، توضیح داد: برخی روایان معتقد‌ند که چون واگویه‌های آن‌ها از دفاع مقدس مربوط به دوره‌ای است که سختی‌های زیادی را متحمل شده‌اند، پس نباید آن سال‌های تیره را روایت کرد. اما در واقع در تمام این سختی‌ها زیبایی‌هایی نیز وجود دارد که بیان آن‌ها برای نسل آینده ضروری و آموزنده است.
نویسنده «صباح» با اشاره به اهمیت دسترسی نویسندگان و پژوهشگرانی که قدم در راه ثبت خاطرات می‌گذارند به منابع مناسب و دست اول، اظهار کرد: پژوهشگر باید بتواند با دسترسی به منابع دست اول صحت و سقم ادعاهای راوی را بسنجد و راستی‌آزمایی کند. بعضا در کتابخانه‌های تخصصی این منابع جمع‌آوری شده است اما فقط این هم کافی نیست و صحت‌سنجی اظهارات راوی پژوهش میدانی با وسعت بالایی می‌طلبد.
وی درباره دیگر مشکلات ثبت و ضبط خاطرات راوایان دفاع مقدس، توضیح داد: عدم همراهی راویان با پژوهشگران یکی از این مشکلات است. این مساله به این دلیل است که معمولا راویان دفاع مقدس به اهمیت و بزرگی کار روایت از جنگ واقف نیستند. آن‌ها صبوری کمی دارند و دنبال دیدن نتیجه هستند. این در حالی است که آن‌ها باید این روند را یک پروسه در نظر بگیرند و نه یک پروژه. این مشکل به ویژه برای انتشار یک کتاب حوزه تاریخ شفاهی رخ می‌دهد. راویان باید توجیه شوند و سازوکار را بشناسند. باید بدانند که نوشتن چنین اثری با نوشتن آثار داستانی و رمان متفاوت است و نیازمند صحت‌سنجی و دقت فراوانی است.
دوستکامی بر اهمیت رعایت حقوق مادی و معنوی راوی و نویسنده تاکید کرد و افزود: اگر ناشران، راویان را با یک حقوق مادی و معنوی به رسمیت بشناسند و مورد حمایت مادی و معنوی خودشان قرار دهند، این کار خواه ناخواه این پیام را به راوی می‌فرستد که یک چارچوب استانداردی برای ثبت خاطرات راویان وجود دارد و باید همه‌چیز حرفه‌ای پیش برود.
وی اظهار کرد: خیلی از خانم‌های راوی جنگ از قضاوت شدن نیز نگران هستند. ما راویانی داشته‌ایم که بعد از 30 سال از جنگ راضی به صحبت کردن درباره دفاع مقدس شده‌اند. برخی بانوان با این استدلال که در انجام خدماتی که به دفاع مقدس انجام شد، اخلاصی وجود داشت و آن‌چه برای رضای خداست نباید بازگو شود، از بیان خاطرات صرفنظر می‌کنند. البته ما هم این را قبول داریم اما باید این نکته را نیز در نظر بگیریم که وقتی این مجاهدت‌ها برای نسل‌های دیگر بازگو میشود، تاثیرات خاص خودش را دارد. بیان اتفاقاتی که در دفاع مقدس گذشته و انتقال مفاهیم ارزشمند و طلایی جنگ تحمیلی به مخاطبان، می‌تواند نزد خداوند نیز ارزشمند باشد.
به گفته دوستکامی، برخی بانوان راوی نیز نگران این هستند که افراد جامعه بیان خاطرات آنان را به دلیل خودنمایی نخوانند. هرچند گاهی روایت‌هایی با چنین اهدافی نیز بیان شده‌اند اما همه روایت‌ها اغراق‌شده نیستند. برخی افراد هم با آن‌که اطلاعات دست اولی دارند، از بیان آن ابا می‌کنند.
نویسنده «سرباز کوچک امام» بر اهمیت ایجاد امنیت خاطر برای بانوان راوی جنگ تاکید کرد و افزود: باید شرایطی برای این بانوان فراهم شود که بدانند آن‌چه در سینه دارند، امانتی است که باید به دست مخاطب برسد. این ودیعه‌ای که از آن سال‌ها در دل و ذهن دارند، انتقال فرهنگ دفاع مقدس است و نوجوانان و جوانانی که آن روز‌ها را ندیده‌اند نیازمند بازخوانی این روایت‌ها هستند. گاهی حتی تاثیر بازخوانی این روایت‌ها را در جامعه نیز می‌بینیم و شاهد هستیم که گاهی برخی روایت‌های زنانه از جنگ، باعث کنش‌های مثبت و جذابی هم در جامعه شده‌اند.
